मा. संपादक, दै. अॅग्रोवन, पुणे

दि. २९ एप्रिल २०१८ रोजी अॅग्रोवन मध्ये प्रकाशीत झालेला लेख वाचून मूळ शेतकरी संघटनेच्या कार्यकर्त्यांनी निषेध व्यक्त केला.  संघटनेच्या कार्यकर्त्या बद्दल केलेली गलिच्छ तुलना व स्व. शरद जोशीं बद्दल केलेले आक्षेपार्ह विधान या रोषाला कारणीभूत ठरले आहे. उपसंपादक रमेश जाधव यांनी केलेले लिखाण हे अपुऱ्या माहितीवर, शेतकऱ्यांची दिशाभूल करणारे व खोडसाळपणे केले आहे असे माझे मत झाले आहे.

       या लेखाची मुद्दे निहाय चर्चा करू या. जाधवांच्या लेखनाची प्रेरणा कुणा एका  शेतकरी संघटनेच्या तथाकथित  "मोठ्या" कार्यकर्त्या बरोबर झालेल्या गप्पांतून मिळालेली आहे. शेतकरी संघटनेत काही काळ शरद जोशीं बरोबर काम केलेले, पराभूत मन:स्थितीचे अनेक कार्यकर्ते पुण्यात फिरत असतात. शरद जोशी हयात असताना व पूर्णं जोमाने किल्ला लढवत असताना हे कार्यकर्ते संघटनेला सोडून गेले आहेत. त्यांच्याशी झालेल्या संभाषणा वरून जाधवांनी संघटनेच्या सद्य परिस्थितीचे मूल्यमापन केले आहे हेच मुळात चुकीचे आहे. 

      वृंदावनातील विधवा, त्यांना शरद जोशी कळले नाहीत, धर्मदाय व देणगीवर गुजराण चालू आहे असे विधान कशाच्या आधारावर केले आहे? कार्यकर्त्यांनी कधी कोणाकडून कशाची अपेक्षा केली? संघटनेत आजही सर्वच कार्यकर्ते आपल्या लेकरा बाळाच्या तोंडचा घास काढून संघटनेसाठी खर्च करतात हे त्यांना कसे समजणार? ज्यांनी पूर्णं हयात शरद जोशीं बरोबर घालवली, त्यांना शरद जोशी नाही समजले मग पोटाची खळगी भरण्यासाठी वर्तमान पत्राच्या कार्यालयात कारकुनी करणाऱ्यानं समजली का?

    व्ही. पी. सिंहांनी कोरा चेक देऊ केला होता व शरद जोशींनी तो फेटाळला पण शरद पवारांच्या मध्यस्थीने राजीव गांधींशी "तडजोड" केली असे म्हणणे हे निव्वळ खोडसाळपणाचे आहे. कार्यकर्त्यांनी फोन वर या बाबत जाब विचारला तेव्हा जाधव म्हणाले की १९८९च्या निवडणुकीत शरद जोशींनी , जनता दलाचा उमेदवार नसेल तेथे काँग्रेसला मतदान करण्यास सांगितले. हा आणखी एक जाधवांचा जावई शोध. १९८९ च्या निवडणुकी अगोदर शरद जोशींनी राज्यव्यापी जातीयवाद विरोधी यात्रा काढली होती. त्यावेळेस जातीयवादाचे विक्राळ संकट राज्या पुढे उभे राहताना दिसत होते. निवडणुक प्रचार संपण्याच्या दिवशी, नागपूर येथे झालेल्या पत्रकार परिषदेत, एका पत्रकाराने प्रश्न विचारला की, ज्या ठिकाणी जनता दलाचा उमेदवार रिंगणात नसेल व फक्त जातीयवादी पक्षाचा व काँग्रेसचा उमेदवार समोरा समोर असतील तर तुम्ही कोणाला मतदान करायला सांगणार? या प्रश्नाला उत्तर देताना शरद जोशी म्हणाले की जातियवाद्या पेक्षा काँग्रेसला मतदान करावे. ही भूमिका त्या वेळेस, त्या परिस्थितीत योग्यच होती. व महाराष्ट्रात फक्त नऊ ठिकाणी असे उमेदवार समोरा समोर होते. याच्यासाठी शरद पवारां बरोबर जाऊन काही षडयंत्र रचले नाही. परिणामांची तमा न बाळगता आपल्या भूमिकेशी प्रामाणिक राहणे हा जोशी साहेबांचा स्वभाव होता. आंबेडकरां सारखे धृवीकरण आपल्याला शक्य झाले नाही हे जाहीरपणे कबूल करण्याची दानत या नेत्यात होती.

      शेतकरी संघटना राजकीय पक्ष म्हणून उभी राहू शकली नाही हे खरे आहे, म्हणजे ती कधीच यशस्वी होणार नाही असे नाही. आज सत्तेत असलेल्या भा. ज.पा.ला  १०० वर्ष लागली. स्व. भा. प. चे वय २५ वर्षाचे असेल. राजकीय यश मिळविण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत व २०१९च्या विधान सभेत तुम्हाला परिणाम दिसतीलही.

      शेतकरी संघटनेचा अजेंडा कम्युनिस्टांसहित इतर राजकीय पक्षांनी पळवला हा तर शरद जोशींच्या विचाराचा विजय आहे. खुली व्यवस्था आली तर देश व शेतकरी बरबाद होईल असे म्हणणारे जर संघटनेचा अजेंडा घेऊन चालणार असतील तर ही शेतकरी संघटनेने फिरवलेली देवळे आहेत असे समजा. जागतिकीकरणाचे ' रोमॅंटिक' चित्र शरद जोशींनी उभे केले पण शेतकऱ्यांची अवस्था अधिक बिकट झाली असे म्हणतात. जागतिकीकरण शेतकऱ्या पर्यंत पोहोचलेच नाही हे रमेश जाधवांना ठाऊक नसावे. जर खरंच जागतिकीकरण, इतर क्षेत्रा प्रमाणे शेतीत १९९१ सालीच आले असते तर खरंच शरद जोशींनी रंगवलेले रोमॅंटिक चित्र आपल्याला आज अनुभवायला मिळाले असते. शेतकऱ्यांची आजची बिकट परिस्थिती ही जागतिकीकरणामुळे नाही तर जागतिकीकरणा पासून वंचित ठेवल्यामुळे झाली आहे हे सर्व तज्ज्ञ आज मान्य करत आहेत. 

      गावोगाव शेतकरी संघटनांचे पीक आले आहे हे खरे आहे. आपले उपद्रव मूल्य दाखवून त्याची किंमत वसूल करणाऱ्या काही संघटना आहे हे ही मान्य पण त्यात मूळ संघटनेला गोवू नका. ही संघटना आजही त्यागाच्या पायावर उभी आहे.

       संघटना ट्रस्ट म्हणून काम करते आहे, मूळ कार्यक्रमा पासून भरकटली आहे असे रमेश जाधव कशाच्या आधारावर म्हणतात समजले नाही. शरद जोशींच्या मालमत्तेचे ट्रस्ट झाले. त्याचा प्रत्यक्ष मैदानात काम करणाऱ्या संघटनेशी काहीच संबंध नाही. ही माहिती बहुतेक त्या "मोठ्या" नेत्यानेच जाधवांना पुरविली  असणार व जाधव लेख लिहून मोकळे झाले. मान्य आहे की काही काळ शेतकरी संघटनेच्या कामात शिथिलता आली असेल पण डिसेंबर २०१६ नंतर शेतकरी संघटना नव्या दमाने झेप घेत आहे व हजारो तरुण कार्यकर्ते संघटनेला जोडले जात आहेत याची खबर त्या मोठ्या नेत्याला नासावी म्हणून जाधवांना ही नाही.

         राजू शेट्टी, सदाभाऊ खोत व रघुनाथ दादा पाटीलां बद्दल सुद्धा त्यांनी आपले मत व्यक्त केले आहे. त्या बद्दल मला काही बोलायचं नाही. ते सत्य असेल कदाचित म्हणून त्यांच्या कार्यकर्त्यांनी काही प्रतिक्रिया दाखवली नाही पण रघुनाथ दादा हे शरद जोशींचा वारसा पुढे नेणारे जुने जाणते नेते आहेत हे जरा खटकलेच. ते जुने जाणते आहेत हे मान्य पण शरद जोशींचा वारसा पुढे नेणारे नक्कीच नाहीत. तसे असते तर त्यांनी, समाजवादी घाटणीच्या स्वामिनाथन आयोगाच्या शिफारशींच्या अंमलबजावणीचा आग्रह धरला नसता. उत्पादन खर्च ५०% हमीभावाची मागणी रेटली नसती. कर्जमाफी व मोफत विजेची भीक मागितली नसती. सुकाणू समितीतील त्यांची समाजवादी दोस्ती जगजाहीर आहे.

     खुलीव्यवस्था म्हणजे कॉर्पोरेट्सला जगभरातल्या शेतीचा ताबा हवा आहे हा जाधवांचा तारे तोडणारा समाजवादी अंदाज आहे. शेतकऱ्याला स्वातंत्र्य असले तर तो ठरवील स्वत: शेती करायची का कॉर्पोरेट कंपनीचा भागधारक होऊन नफा कमावायचा. हे विधान शेतकऱ्यांची दिशाभूल करणारे आहे. आर्टीफिशियल इंटेलिजन्सची भिती आम्हा शेतकऱ्या पेक्षा  तुमच्या सारख्या कारकुनी करणाऱ्यानं जास्त आहे.  शेतकरी त्याही परिस्थितीत समर्थपणे तोंड देईल, त्याची भिती दाखवून शेतकऱ्यांना पुन्हा समजवादी पिंजऱ्याकडे पाठवण्याचे पाप करू नका.

      शेतकरी - बिगर शेतकरी ही दुफळी आमच्या संघटनेत कधीच नव्हती. तुमचे प्रबोधन करणारा मोठा नेता सुद्धा बिगर शेतकरीच असावा त्याला विचारा असे द्वंद शेतकरी संघटनेत कधी होते का? संघटनेतील अनेक कार्यकर्ते बिगर शेतकरीच आहेत. शेतकऱ्यांच्या खिशात पैसा आला तर त्याची क्रयशक्ती वाढून अौद्योगिक उत्पादनाला मागणी वाढेल, उद्योग वाढतील, रोजगाराच्या संधी निर्माण होतील, शेतीवरचा भार कमी होईल व सर्वच सुखी होतील हा संघटनेच्या विचाराचा गाभा आहे. 

       अल्पभुधारक शेतकऱ्यांचे प्रश्न सामूहिक शेती करून सुटणार नाहीत. त्यासाठी पहिले शेती फायद्याची होणे आवश्यक आहे. शेतीमालाचे दर पडण्याचे अधिकार देणारे, शेतकऱ्याला शेतीत अडकवून ठेवणारे, व्यापार - तंत्रज्ञानाचे स्वातंत्र्य नाकारणारे कायदे संपवल्या शिवाय हे शक्य नाही. शरद जोशींनी अनेक वर्षा पासून परिशिष्ट ९ रद्द करण्यासाठी आंदोलनाची हाक दिली आहे. मूळ शेतकरी संघटना हे काम नेटाने करीत आहे. येत्या काही महिन्यातच शेतकरी संघटनेची ताकद काय आहे ती आपल्याला दिसेल. व अॅग्रोवन च्या पहिल्या पानावर ही बातमी तुम्हाला छापावी लागेल यात तीळमात्र शंका नाही. मग तुम्हाला भेटलेल्या "मोठ्या रुदालीला" ती  दाखवा जाधव साहेब.

       कार्यकर्त्यांनी आपल्याशी फोनवर संवाद साधताना दोन प्रश्न आपण सातत्याने उपस्थित करत होतात. एक, तूर हरभऱ्याची खरेदी सुरू नाही , संघटना काय करते? शासकीय खरेदी जास्त प्रमाणात सुरू होऊन हे तिसरे वर्ष असावे. सुरुवातीच्या काळात संघटनेने आंदोलने करून खरेदी केंद्रे सुरू केली पण शेतकऱ्यांना या प्रचंड मनस्ताप झाला व अनेकांचे अद्याप पैसे मिळाले नाहीत. लोक न्यायालयात गेलेत. मुळात अशा पद्धतीने हमी किंमत ठरावी व सरकारने सगळा शेतीमाल खरेदी करावा या व्यवस्थेलाच आमचा विरोध आहे.  व आता केंद्र सुरू झाले तरी शेतकरी तिकडे फिरकत नाहीत कारण सरकारकडचे पैसे मिळतील की नाही या बाबत शेतकऱ्यांच्या मनात शंका आहे. माल सरकारच्या पदरात टाकणेही सोपे नाही, पैसे दिल्या शिवाय काहीच होत नाही हे शेतकऱ्यांना माहीत झाले आहे व सरकार फक्त एक्स्पोर्ट क्वालिटी मालच घेते (FAQ) उरलेल्या धान्याचे काय करायचे हा शेतकऱ्याला पडलेला प्रश्न असतो म्हणून शेतकऱ्यांनी शासकीय खरेदीकडे पाठ फिरवली आहे.

 

    दुसरा प्रश्न, अनिल घनवट यांनी सुकाणू समिती का सोडली? अगोदर त्यांना स्वामिनाथन मान्य होता मग नंतर का सोडली? 

 

      पुनतांब्यातुन संपाच्या आंदोलनाच्या बातम्या येऊ लागल्या.  त्यांच्या मागण्याही वर्तमान पत्रातून समजत होत्या. पत्रकार विचारू लागले की शेतकरी संघटना या संपात सामील होणार का तेव्हा मी नगरला पत्रकार परिषद घेतली. माझ्या नावाने, ' संप योग्य पण मागण्या चुकीच्या ' अशा मथळ्याच्या बातम्या माझ्या नावाने लागल्या. किसान क्रांतीच्या नेत्यांना त्यात सुधारणा कराव्यात यासाठी मी आटोकाट प्रयत्न केले पण अचानक प्रसिद्धीच्या झोतात आलेले नवीन कार्यकर्ते ऐकण्याच्या मन:स्थितीत नव्हते. पुढे मुख्यमंत्र्यांनी त्यांना गुंडाळले वगैरे पण संपूर्ण कर्जमुक्तीसाठी आमची संघटना संपात राहिली व संघटनेच्या कार्यकर्त्यांनी प्रामाणिक पणे काम केले. अनेकांवर गुन्हे दाखल झाले. माझ्यावर व माझ्या मुलावरही दरोड्याचे गुन्हे दाखल झाले आहेत.

         किसान क्रांतीचा फज्जा उडाल्या नंतर बंडखोरी करून बाहेर पडलेले अजित नवले सुकाणू समितीचे नेते झाले. मला सुकाणू समितीत येण्याचे निमंत्रण आले. नासिकला पहिली बैठक झाली तेव्हाच मी सांगितले की याच मागण्या असतील तर या समितीत राहण्यात मला रस नाही. तेव्हा अजित नवले यांनी ८ तारखेच्या बैठकीत आपण मागण्या दुरुस्त करू असे आश्वासन दिले. ८ जून १७ तारखेची बैठक आम्हाला टाळूनच घेतली. दरम्यान राजू शेट्टी, रघुनाथ दादा, जयंत पाटील , छावा, संभाजी ब्रिगेड व चित्र विचित्र नावाच्या नवनव्या संघटना मिळून ३५ संघटनांची सुकाणू समिती तयार झाली होती. समितीच्या मागण्या काय असाव्यात याचे लेखी पत्र तयार करून माझ्या लेटर हेडवर माझ्या सहीनिशी मी अजित नवले यांना दिले आहे. ( प्रत सोबत जोडली आहे). अजित नवले यांनी " या मागण्या लोकप्रिय झाल्या आहेत आता बदलता येणार नाहीत" असे सांगितले तेव्हाच मी सुकाणू समिती सोडल्याचे जाहीर केले. दिव्य मराठीने व काही वर्तमान पत्रांनी त्या बातम्या छापल्या आहेत. एका वाहिनीवर झालेल्या चर्चेत मी चुकीच्या मागण्यांना समर्थन देणार नाही म्हणून बाहेर पडत असल्याचे सांगितले. मी कधीही स्वामिनाथन किंवा हमीभावाची मागणीला पाठिंबा दिलेला नाही व देणार ही नाही. जाधव माझ्याबद्दल कार्यकर्त्यांना खोटे सांगून माझी प्रतिमा मलिन करण्याचा प्रयत्न करत आहेत. यू ट्यूब वर कोणत्या व्हिडिअोत मी समर्थन केले आहे याची लिंक पाठवा असे आव्हान एका तरुण कार्यकर्त्याने जाधवांना केले व माझ्यावर पूर्णं विश्वास व्यक्त केल्याचे जाधवांनी ऐकले आहे.

       एकूणच जाधवांचा लेख हा अल्प माहितीवर, त्याचे संघटने बद्दलचे त्रोटक ज्ञान व "मोठ्या " नेत्याच्या चर्चेवर आधारित सर्वच संघटनांची बदनामी करणारा आहे. स्व. शरद जोशीं बाबत लिहिताना "तडजोड" हा शब्द खोडसाळपणे वापरून आमच्या भावना दुखावल्या आहेत. रमेश जाधव यांची लिखाणाची शेैली सुरेख आहे पण ती शेतकऱ्यांच्या हितासाठी वापरली तर बरे होईल. 

    शरद जोशींच्या किल्लीने हे कुलूप उघडणार नाही हा जाधवांचा अंदाज चुकीचा व शेतकऱ्यांची दिशाभूल करणारा आहे. शेतीची व देशाची आर्थिक समस्या केवळ शरद जोशींच्या किल्लीनेच उघडणार आहे फक्त त्या कुलुपा पर्यंत ही किल्ली पोहोचू द्या. तुम्ही आडवे येऊ नका ही विनंती.

 

अनिल घनवट

अध्यक्ष, शेतकरी संघटना
***********************